Кээ бир түрдөгү жарганаттар кичинекей денесине карабастан өтө узак жашайт, бул табияттагы мыйзам ченемдерге каршы көрүнүш болуп саналат, анткени адатта майда жаныбарлар тез картаят. Жаш курагына карабастан, жарганаттар ракка чалдыкпай жашай алат жана бул өзгөчөлүк изилдөөчүлөрдү кызыктырып келет.
Бул тууралуу «InoZpress» шилтеме берүү менен билдирди Science Alert
АКШдагы Рочестер университетинин окумуштуулары жарганаттардын узак жашап, ракка туруштук бере алган механизмдерин изилдешти. Жаңы илимий изилдөө жарганаттар клеткалык процесстерди көзөмөлдөөнүн уникалдуу тең салмактуулугуна жетишкенин көрсөттү. Бул табышмактуу жөндөмдү түшүнүү адамдагы рак ооруларына каршы күрөшүүдө маанилүү ачылыштарга жол ача алат.
Жарганаттардагы p53 гени ракты басат
Изилдөөдө айрым жарганаттарда ракка каршы күрөшүүчү белгилүү p53 генинин бир нече көчүрмөсү бар экени аныкталды. Адамдарда бул ген бир гана нускада болсо, слон сыяктуу ракка туруктуу айрым жаныбарларда анын 20га чейин көчүрмөсү болот. Бул ген организмдеги бузулган клеткаларды жок кылууга жооп берет жана адамдагы рактын жарымынан көбү дал ушул гендеги мутациялар менен байланыштуу.
Бирок клеткаларды өтө агрессивдүү өлтүрүү организм үчүн кооптуу болушу мүмкүн. Ошондуктан мындай күчтүү коргонуу механизминин өзүн дагы көзөмөлдөө талап кылынат. Бул жагдайда жарганаттар табиятынан өзгөчө бир чечимге ээ: аларда ошол эле учурда клеткалардын жашоосун улантууга жардам берген фермент — теломераза өтө активдүү иштейт.
Теломераза — регенерациянын негизги булагы
Теломераза ферменти клеткалардын бөлүнүү жөндөмүн сактап калууга мүмкүндүк берет. Бул фермент адам организминде көбүнчө рак менен байланышы бар, бирок жарганаттарда ал p53 гени тарабынан тең салмакталат. Бул эки фактордун айкалышы жарганаттардын клеткалары раксыз жаңыланып турушуна өбөлгө түзөт.
Мындай система клетканын өмүрүн узартат, бирок рак клеткаларынын өсүшүн көзөмөлдөп турат. Натыйжада жарганаттын организми бир жагынан карылыкка туруштук берет, экинчи жагынан залалдуу клеткалардын көбөйүшүнө жол бербейт. Бул эволюциялык тең салмак чындап эле таң калычтуу механизм.
Иммундук система — кошумча коргонуу куралы
Изилдөөнүн дагы бир маанилүү жыйынтыгы жарганаттардын иммундук системасынын өзгөчө эффективдүүлүгү болду. Алардын иммундук клеткалары ракка айланышы мүмкүн болгон клеткаларды эрте таанып, эч кандай күчтүү сезгенүү реакцияларын пайда кылбастан жок кылат. Бул иммундук жооп денеге зыян келтирбейт жана системанын натыйжалуулугун жоготпойт.
Хроникалык сезгенүүлөр карылык менен байланыштуу көптөгөн оорулардын себепчиси болуп саналат. Ал эми жарганаттар бул көйгөйдү жокко чыгаруу менен гана чектелбестен, организмин дайыма сергек абалда кармап турууга жетишишет. Иммундук системанын мындай иштеши аларды узак жашоого жана оорулардын алдын алууга жетелейт.
Адамдагы колдонуунун мүмкүнчүлүктөрү
Жарганаттардагы p53 гени жана теломераза ферментинин өз ара аракеттешүүсүн түшүнүү адамдарда ракка каршы жаңы дарыларды иштеп чыгууга негиз боло алат. Бул генге багытталган көптөгөн препараттар учурда клиникалык сыноодо жана изилдөөнүн жаңы жыйынтыктары бул аракеттерди бекемдейт.
Изилдөө Nature Communications журналында жарыяланды. Ал илимий чөйрөдө организмди ракка каршы активдүү жана узак убакыт бою коргоонун жаңы үлгүсүн сунуш кылууда. Жарганаттардын өзгөчөлүгү келечекте адамдагы рак дарылоодо жана алдын алууда жаңы методдордун ачкычы болушу мүмкүн.
Биз буга чейин жазганыбызды эскертебиз, каннабис жүрөк-кан тамыр ооруларынан өлүмгө дуушар кылуу менен байланыштуу.