Уйку өмүрүбүздүн үчтөн бирин ээлеп, мээни коргоодо жана организмди калыбына келтирүүдө негизги ролду ойнойт. Жаңы изилдөөдө The Conversation көрсөткөндөй, жазат InoZpress, уйкунун жетишсиздиги мээнин биологиялык жашын реалдуу жашынан улуу кылып көрсөтөт. 40 жаштан 70 жашка чейинки 27 миңден ашык кишинин маалыматтарын талдоодо, уйку тартиби бузулган адамдардын мээсинде картаюу процесси орто эсеп менен бир жылга тезирээк жүрөрү аныкталды.
Окумуштуулар миңден ашык МРТ көрсөткүчтөрүн жана машиналык окутуу ыкмасын колдонуп, мээнин биологиялык жашын аныкташты. Натыйжада уйкусу бузулган адамдардын мээсинде кыртыштардын көлөмү азайып, кабыкча жукарап, кан тамырлардын бузулушу көп кездешкени аныкталды. Мээнин картаюусунун эң кичине ылдамдашы да убакыттын өтүшү менен когнитивдик бузулууларга жана деменцияга алып келиши мүмкүн.
Уйку мээнин абалына кантип таасир этет
Изилдөө беш негизги көрсөткүчкө таянды: уйкунун узактыгы (7–8 саат оптималдуу), уйкусуздук, храп, күндүзгү уйку басуу жана хронотип («эртең мененки» же «түнкү» адам). Ар бир фактор жалпы абалга түз таасир эткен. Өзгөчө зыяндуу факторлор — өтө аз же ашыкча уктоо жана кеч хронотип болуп чыкты.
Салыштыруулар көрсөткөндөй, уйкуну баалоодо ар бир «ден соолуктуу» көрсөткүчтү жоготуу мээнин биологиялык жашын жарым жылга тездеткен. «Начар» уйку профили бар адамдардын мээси орто эсеп менен паспорттогу жашынан бир жылга кары көрүнсө, туура уйку тартиби бар адамдарда мындай айырма байкалган эмес.
Сезгенүү жана глимфатикалык системанын ролу
Окумуштуулар уйку менен сезгенүүнүн байланышын да изилдешкен. Кан анализдери көрсөткөндөй, организмдеги сезгенүү деңгээли уйку бузулуусунун мээнин картаюусуна тийгизген таасиринин 10%ын түзөт. Сезгенүү кан тамырларды бузуп, клеткалардын өлүшүн тездетип, уулуу белоктордун топтолушуна шарт түзөт.
Дагы бир түшүндүрмө — глимфатикалык системанын иши. Ал мээни уулуу калдыктардан тазалоочу механизм болуп, негизинен уйку учурунда активдүү иштейт. Уйкунун жетишсиздиги бул системанын ишин начарлатып, зыяндуу заттардын топтолушуна алып келет. Ошондой эле начар уйку семирүү, 2-тип диабет жана жүрөк-кан тамыр оорулары сыяктуу кошумча оорулардын коркунучун жогорулатат.
Мээнин картаюусун жайлатууга болобу
Жакшы жаңылык — уйку адаттарын оңдоого мүмкүнчүлүк бар. Туура тартипти кармануу, кофеин жана спирт ичимдиктерин азайтуу, экрандарды уктаар алдында колдонуудан баш тартуу, тынч жана караңгы шарт түзүү уйкунун сапатын жакшыртат. Бул жөнөкөй кадамдар мээге күчтү азайтып, когнитивдик функцияларды узак убакыт сактап калууга жардам берет.
Мээнин картаюусун толугу менен токтотууга болбосо да, жүрүм-турум жана жашоо образы анын ылдамдыгына түз таасир этет. Изилдөө көрсөткөндөй, мээнин ден соолугун узакка сактоо үчүн уйкуну башкы артыкчылыкка айландыруу зарыл.
Биз буга чейин жазганыбызды эскертебиз, альцгеймер дарылоо үчүн жаңы багыт.