Жаңы изилдөө көрсөткөндөй, технологиялык өнүгүүлөргө жана табияттан обочолонууга карабастан, адамдын циркаддык ритмдери дагы эле мезгил алмашуусуна баш ийет. Күндүн узактыгы уйкуга, маанайга жана физикалык саламаттыкка олуттуу таасир этет.
Бул тууралуу «InoZpress» шилтеме берүү менен билдирди SciTechDaily
Мичиган университетинин окумуштуулары адамдар түн менен күндүн алмашуусуна башка сүт эмүүчүлөр сыяктуу эле жооп кайтарышын далилдешти. Бул факт адам организминде сезондорго ылайыкташкан биологиялык «жөндөө» бар экенин ырастайт. Өзгөчө бул көрүнүш нөөмөт менен иштегендерде, мисалы, интернатурадагы дарыгерлерде, байкалат.
Психикалык жана физикалык ден соолук менен байланыш
Ачыкка чыккан сезондук өзгөчөлүктөр жыл мезгилине жараша өзгөргөн оорулардын себептерин терең түшүнүүгө жардам бере алат. Айрыкча, бул сезондук депрессияга тиешелүү. Мындан сырткары, метаболизм менен жүрөк-кан тамыр системасына байланыштуу көйгөйлөр да көңүл борборунда болот. Эгер циркаддык ритмдер бузулса, көптөгөн өнөкөт оорулардын коркунучу жогорулайт.
Миңдеген интерн-дарыгерлердин уйку жана активдүүлүк графиктери салыштырылып, күндүн узактыгы жана жуманын күндөрү биологиялык ритмдерге кандай таасир этери аныкталды. Айрым адамдарда уйкуну бузуу күчтүүрөөк байкалган — бул алардын сезондорго болгон индивидуалдуу сезимталдыгын көрсөттү.
Генетикалык айырмачылыктар жана жарыкка сезимталдык
Изилдөө ошондой эле адамдын сезондук өзгөрүүлөргө болгон сезимталдыгы генетикалык деңгээлде аныкталаарын ачып берди. Мурда жаныбарларда табылган белгилүү бир ген адамдарда да активдүү экени аныкталды. Бул гендин варианттары кээ бир адамдарды график менен жарыктын өзгөрүшүнө көбүрөөк алсыз кылат.
Экспериментке катышкандардан шилекей үлгүлөрү алынып, ДНК анализи жүргүзүлдү. Зарыл болгон генде айырмачылыктары барлар түнкү сменаларга начар ыңгайлашып, кышында уйку көйгөйлөрүн көбүрөөк башынан кечиришти. Бул ачылыш индивидуалдуу алдын алуу стратегияларын иштеп чыгууга негиз болот.
Циркаддык сааттарга жаңыча кароо
Изилдөөнүн авторлору адам организминде бир эмес, эки ички “саат” бар экенин белгилешти. Бирөө таңды, экинчиси кечки караңгылыкты көзөмөлдөйт. Бул эки ритм өз ара аракеттенип, мезгил алмашуусуна ылайыкташууга жардам берет. Эгер бул шайкештик бузулса, психикалык жана физикалык абалга таасир этет.
Фитнес-браслет сыяктуу тагынуучу түзмөктөр аркылуу уйкуну көзөмөлдөөдө, жасалма жарык шартында да циркаддык ритмдер сезондук өзгөрүүлөргө жооп берип жатканы байкалды. Бул адамдарда сезондук ритмдер эволюциялык деңгээлде калыптанганын жана заманбап жашоо аларды толук баса албай турганын далилдейт.
Табияттан далилдер жана келечектеги изилдөөлөр
Циркаддык ритмдердин сезондук өзгөрүшү буга чейин чымын, чычкан жана башка жаныбарларда аныкталган. Жаңы изилдөө — адам да ушул эле мыйзамченемдерге баш ийерин далилдеген ири масштабдагы алгачкы эмгек. Индустриализацияга карабастан, адамдын мээси дале табигый жарык ритмине багыт алат.
Келечекте окумуштуулар циркаддык ритмдердин бузулушу депрессия, тынчсыздануу жана диабет сыяктуу ооруларга канчалык таасир этерин тереңирээк изилдөөнү пландап жатышат. Ошондой эле, алар нөөмөт менен иштегендер жана узак кыш, кыска күн болгон аймактарда жашагандар үчүн атайын сунуштар иштеп чыгышмакчы.
Биз буга чейин жазганыбызды эскертебиз, эртең мененки даяр кашалар таттуу болуп, пайдалуулугу азайып баратат.
